Hệ miễn dịch là đội quân thần thánh của chính chúng ta,
là những chiến binh quả cảm tuyên thệ bảo vệ chúng ta chống lại tất cả những
thế lực đe dọa tới sức khỏe, dù bên trong hay bên ngoài. Hệ miễn dịch bảo vệ
chúng ta chống lại bệnh tật, nhiễm trùng và giúp cơ thể phục hồi sau chấn
thương.
1. Máu và bạch huyết – Dòng chảy của sự sống
Hệ miễn dịch là một hệ thống chiến đấu phức tạp được nuôi
dưỡng bởi khoảng 5 lít máu và bạch huyết. Bạch
huyết là dịch trong suốt không màu, lưu chuyển qua các mô của cơ thể nhờ
hệ thống mạch bạch huyết. Máu và bạch huyết cùng vận chuyển tất cả thành phần
của hệ miễn dịch để hoàn thành nhiệm vụ.
2. Hiệp sĩ bạch cầu
Giống như bạch mã hiệp sĩ đánh bại rồng, bạch cầu lao vào
trận chiến chống lại bất kỳ dấu hiệu rắc rối nào. Có 2 loại bạch cầu là thực
bào và tế bào limpho.
Thực bào di chuyển qua mạch máu và mô để “ăn” hoặc hấp
thụ những kẻ xâm lược. Thực bào khoá mục tiêu các sinh vật gây bệnh, hay mầm
bệnh, và độc tố. Độc tố là chất độc tự nhiên sản sinh nhằm mục đích
tự bảo vệ của mầm bệnh. Đôi khi thực bào xử lý mầm bệnh, chúng sẽ gửi ra một
hoá chất giúp tế bào lympho nhận diện loại mầm bệnh đó.
Mỗi mầm bệnh mang một loại kháng nguyên cụ thể, và mỗi tế
bào lympho trong cơ thể mang những kháng thể để chiến đấu với kháng nguyên từ
mầm bệnh. Có 3 loại tế bào lympho chính trong cơ thể: Tế bào B, tế
bào T và tế bào tiêu diệt tự nhiên (NK)
Tế bào B sản xuất kháng thể tấn công vi khuẩn, virus và
độc chất xâm nhập vào cơ thể. Tế bào T tiêu diệt những tế bào đã bị vi rút
chiếm lĩnh hay bị ác tính hoá của cơ thể. Cũng giống tế bào T, tế bào tiêu diệt
tự nhiên NK loại trừ các tế bào bị nhiễm trùng hoặc ác tính hoá. Nhưng thay vì
sản xuất kháng thể, chúng tạo ra một loại enzym đặc biệt để xử lý những tế bào
này.
Cơ thể của chúng ta tạo ra kháng thể bất cứ khi nào nó bị
nhiễm một kháng nguyên mới. Nếu cùng một kháng nguyên xâm nhiễm cơ thể lần thứ
hai, cơ thể có thể nhanh chóng tạo ra bản sao tương ứng của kháng thể để tiêu
diệt kháng nguyên này.
Những chiến binh quả cảm của cơ thể chỉ tồn tại trong
vòng vài tuần, nhưng số lượng của những chiến binh này rất đông. Một giọt máu
có thể chứa đế 25 nghìn bạch cầu.
3. Sốt và viêm là dấu hiệu tốt
Sốt và viêm gây ra những cảm giác không dễ chịu, nhưng
chúng là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang làm công việc của nó. Sốt giải phóng
bạch cầu, tăng cường trao đổi chất, và ngăn một số mầm bệnh nhân bản.
Viêm xảy ra khi tế bào bị tổn thương phóng histamin. Histamin khiến
thành tế bào giãn ra, gây đỏ, nóng, đau và sưng – các dấu hiệu của viêm, điều
này nhằm giúp cơ thể hạn chế ảnh hưởng của kích thích tố.
4. Ngủ đủ giấc trước khi quá muộn
Bạn hoạt động liên tục tối ngày, rồi đột nhiên phát hiện
mình bị ốm? Đây chính là dấu hiệu cho thấy hệ miễn dịch đang có vấn đề. Nếu bạn
không ngủ hơn 5 tiếng mỗi đêm, hệ miễn dịch, cũng như chúng ta, có thể bị trầm
cảm. Bạn sẽ có nguy cơ mắc cảm, cúm và nhiễm trùng.
5. Phơi nắng hợp lý rất cần thiết
Tiếp xúc với ánh nắng là cách cơ thể của chúng ta tự sản
xuất vitamin D. Điều này giúp tránh khỏi một loạt các điều xấu như trầm cảm,
bệnh tim và một số bệnh ung thư. Nó thậm chí còn tốt cho những người bị rối loạn tự miễn dịch.
Những người có làn da sáng chỉ cần khoảng 10 phút phơi
nắng để hấp thụ toàn bộ lượng vitamin D cần thiết. Tuy nhiên, phơi
nắng quá lâu có thể gây tổn thương tạm thời cho hệ miễn dịch và thậm chí còn
dẫn đến ung thư da. Ánh nắng mặt trời rất tốt, nhưng chúng ta cần bảo vệ da nếu
định hoạt động ngoài trời.
Các chuyên gia chăm sóc da khuyến cáo tất cả mọi người
nên sử dụng kem chống nắng phổ rộng bảo vệ trước tia UVA và UVB, SPF
từ 30 trở lên và chống nước. Khi ánh nắng gay gắt, bạn nên mặc quần áo bảo hộ
như:
- Áo dài tay
- Quần dài
- Mũ rộng vành
- Kính mát
Và cần lưu ý hãy ở trong bóng râm khi tia nắng mặt trời
mạnh nhất, trong khoảng từ 10 giờ sáng đến 2 giờ chiều.
6. Áp lực (stress) tàn phá hệ miễn dịch
Hệ miễn dịch luôn trong vị trí sẵn sàng chiến đấu, nhưng
mọi thứ đều có giới hạn của nó. Stress có ảnh hưởng đáng kể lên hệ miễn dịch.
Khi bạn cảm thấy áp lực, một loạt các sự kiện giải phóng cortisol, adrenaline và các hormone stress khác
từ tuyến thượng thận. Các hóc môn này phối hợp giúp cơ thể đương đầu với
stress.
Thường thì cortisol có lợi bởi hóc môn này giảm sự viêm -
là hậu quả của đáp ứng miễn dịch do stress. Nhưng nếu một người stress mãn
tính, các hóc môn stress có thể ảnh hưởng đến các chức năng của cơ thể qua thời
gian, gây tăng nguy cơ của các vấn đề sức khỏe, bao gồm:
- Rối loạn lo âu
- Trầm cảm
- Rối loạn tiêu hoá
- Bệnh lý tim mạch
- Rối loạn giấc ngủ
- Tăng cân
- Vấn đề với trí nhớ và khả
năng tập trung
Chúng ta phải tìm ra những cách lành mạnh để đương đầu
với stress. Điều này sẽ giảm nguy cơ do stress trong thời gian dài và các vấn
đề liên quan. Một số biện pháp hay để giảm stress gồm:
- Thiền định
- Tập yoga
- Châm cứu
- Liệu pháp nói chuyện
- Liệu pháp nghệ thuật
- Tập thể dục
- Ăn uống điều độ
7. Nụ cười bằng mười thang thuốc bổ
Ông bà ta có câu, một nụ cười bằng mười thang thuốc bổ.
Cười sảng khoái giúp giải phóng dopamin và các hoá chất của não bộ
giúp bạn cảm thấy tốt hơn, cùng giúp giảm stress. Cười vui vẻ 20 phút một ngày
có thể chưa đủ để bạn không phải gặp bác sĩ, nhưng cười có thể giúp hệ miễn
dịch hoạt động hiệu quả.
8. Vi khuẩn không chỉ có gây hại
Hệ tiêu hóa của chúng ta chứa hàng chục nghìn vi sinh vật để
giúp chúng ta tiêu hoá thức ăn. Nhưng vi khuẩn ngoài cơ thể hay bị coi là tệ
hại và kinh tởm. Trong khi một số điều này có thể đúng, bạn cần những vi khuẩn
đó để giữ sức khỏe.
Hệ miễn dịch có khả năng thích nghi, đó là lý do nhân
loại có thể tồn tại. Một khi cơ thể phơi nhiễm với dị chất, hệ miễn dịch tấn
công dị chất đó và ghi nhớ. Nếu gặp lại lần nữa, cơ thể đã có kinh nghiệm đối
phó. Một minh chứng rõ ràng là bệnh sởi: một lần mắc thường đủ để bảo vệ bạn
suốt đời.
9. Dị ứng
Những người bị dị ứng theo mùa hay sốt hoa cỏ (hay fever)
rất ngại phấn hoa và lông động vật. Những tác nhân siêu tí hon này làm cơ thể
giải phóng histamin, gây một số triệu chứng khó chịu của dị ứng.
Dị ứng không xảy ra mới tất cả mọi người. Dị ứng là do cơ
thể đánh giá nhầm đối tượng gây hại, như phấn hoa hay 1 loại thức ăn. Cơ thể
kích hoạt đáp ứng dị ứng chống lại các đối tượng này, khiến bạn gặp phải các
triệu chứng dị ứng.
10. Rối loạn tự miễn
Đôi khi hệ miễn dịch tấn công các mô của chính cơ thể,
gây bệnh tự miễn. Hầu hết hệ miễn dịch của chúng ta đã quen với các mô “phe
mình” trước khi chúng được sinh ra. Chúng thực hiện bằng cách vô hiệu hoá các
tế bào sẽ tấn công chúng. Rối loạn tự
miễn là khi cơ thể tấn công nhầm tế bào khỏe mạnh, đây là điều mà bệnh
nhân mắc các bệnh lý sau phải trải qua:
- Đa xơ cứng
- Lupus ban đỏ
- Viêm khớp dạng thấp
- Vẩy nến
Những bệnh này được điều trị bằng thuốc ức chế hệ thống
miễn dịch.
11. Vì hệ miễn dịch khỏe để chiến đấu
Hệ miễn dịch rất vất vả bảo vệ chúng ta mỗi ngày, nhưng
có những biện pháp sau để hỗ trợ hệ miễn dịch:
- Ngủ ngon vào ban đêm. Cơ thể
chúng ta không thể vận hành bình thường nếu bạn không ngủ đủ giấc.
- Vệ sinh cơ thể tốt. Rửa tay
thường xuyên có thể ngăn nhiễm trùng.
Cân bằng trong chế độ ăn và
tập thể dục đều đặn. Ăn thức ăn đầy đủ dinh dưỡng và hoạt động thể chất tích cực
sẽ giúp cơ thể chiến đấu chống nhiễm trùng.
12. Vắc-xin
Vắc-xin (chủng ngừa) là một biện pháp để kích hoạt
đáp ứng miễn dịch. Mũi tiêm chứa liều thấp kháng nguyên, như vi rút sống bị làm
yếu hay vi rút đã chết, được đưa vào cơ thể để xây dựng bộ nhớ cho hệ miễn dịch
(tế bào B hoạt tính và tế bào T nhạy hoá). Trí nhớ này giúp cơ thể phản ứng
nhanh và hiệu quả hơn nếu có tiếp xúc với nguồn bệnh trong tương lai.
Tiêm vắc-xin cho trẻ đúng lịch, đúng thời điểm không chỉ
giúp bảo vệ sức khỏe và sự phát triển toàn diện của trẻ mà còn bảo vệ những
người xung quanh có miễn dịch yếu. Lịch tiêm vắc xin theo khuyến cáo của CDC an
toàn và hiệu quả trong việc bảo vệ bé khỏi các tác nhân gây bệnh dựa trên cách
hệ thống miễn dịch của trẻ phản ứng với vắc xin ở các độ tuổi khác nhau và tác
nhân gây bệnh cụ thể.
Tiêm vắc-xin đúng thời điểm có thể giúp bảo vệ trẻ khỏi
14 bệnh có thể nghiêm trọng vào đúng thời điểm dễ bị mắc bệnh nhất, đồng thời,
tiêm ngừa đúng lịch, đầy đủ và đúng loại vắc xin phù hợp lứa tuổi sẽ tạo cho cơ
thể trẻ một hàng rào sức đề kháng tốt, đây là cách bảo vệ trẻ sớm nhất và lâu
dài khỏi bệnh tật.